Studium historyczne poświęcone Polsce i Irlandii wpisuje się w zupełnie nowy obszar badawczy. Dotychczas tematyka obu krajów na przeciwległych obszarach Europy – w wymiarze historycznym – była najogólniej mówiąc pomijana. Dopiero od kilkunastu ostatnich lat tematem tym zajęła się niewielka grupa badaczy, a niewątpliwym bodźcem ku temu było stosunkowo niedawne poszerzenie Unii Europejskiej w 2004 r. Ta silniejsza integracja dwóch narodów w znaczny sposób wpłynęła także na naukowy rozwój poprzez poszukiwanie głębszych elementów wspólnej historii.
W przekonaniu redaktorów niniejszy pionierski projekt badawczy przyczyni się do ustanowienia i popularyzacji Polski i Polaków, jak i Irlandii i Irlandczyków, w dyskursach historycznych obu krajów oraz będzie miał tym samym sięgający znacznie dalej wymiar europejski. W pierwszej kolejności jednak ma on mieć swój udział w znacznym postępie w kierunku rozwoju polsko-irlandzkich studiów historycznych.
Celem projektu jest wyróżnienie historycznych relacji między Polską a Irlandią, zwłaszcza, choć nie wyłącznie, w odniesieniu do XIX wieku. Okresu pod wieloma względami wyjątkowego dla naszej wspólnej historii. Prezentującego osobliwe podobieństwa między Polską a Irlandią: oba kraje były przede wszystkim obszarami wiejskimi, przeludnionymi i zacofanymi (częściowo w wyniku obcej dominacji), gdzie chłopi nie posiadali swojej ziemi i, stale zagrożeni eksmisjami, byli eksploatowani przez stosunkowo niewielką grupę właścicieli ziemskich. W obu krajach kwestie narodowe, religijne i ziemskie były ze sobą powiązane. Niezależnie od poszczególnych obozów narodowych, ich walka narodowa charakteryzowała się tymi samymi tradycjami, a mianowicie siłą fizyczną, biernym oporem i środkami pokojowymi. Jednak tradycja konstytucyjna (środki pokojowe) była znacznie silniejsza w Irlandii niż w Polsce, gdzie środki rewolucyjne (użycie siły) zdominowały walkę narodową. Co więcej, w tym okresie bezpośrednie i zaawansowane stosunki między przedstawicielami obu narodów były szczególne pod względem swojej intensywności i charakteru.
Niniejsze przedsięwzięcie będzie obejmować również studium porównawcze procesów narodowych dziewiętnastowiecznej Irlandii i Polski, w tym analizę podobieństw, jak i znacznych różnic w odniesieniu do wczesnych etapów kształtowania się obu nowoczesnych narodów. To z kolei ujawni głębsze czynniki ówczesnego postrzegania Irlandii i Polski jako „sióstr” w walce o wolność i potencjalnie przyczyni się do jeszcze bardziej zaawansowanych studiów polsko-irlandzkich w ramach szerszego, europejskiego procesu emancypacji między narodami. To ostatnie będzie szczególnie widoczne, gdy weźmie się pod uwagę istotne współzależności/wpływy między Irlandią a niektórymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Odnosi się to na przykład do współzależności, które układały się w łańcuch wydarzeń, a miały swój początek wraz z nowopowstającą elitą związaną z Danielem O’Connellem (1775-1847), która na bardzo wczesnym etapie wykorzystała irlandzkie zainteresowanie polską rewolucją (1830-1831), znaną jako powstanie listopadowe. Elita ta była też w dużej mierze odpowiedzialna za intensyfikację narastającego pobudzenia wokół Polski w Irlandii, a następnie skierowała je na własne cele, przede wszystkim w kierunku uchylenia unii z Brytanią. Wkrótce potem irlandzki ruch narodowy (repeal) stał się bardzo popularny wśród Czechów i wpłynął na ich liberalny ruch narodowy, a stało się to dzięki demokracie i dziennikarzowi, pochodzącemu z Borová na granicy czesko-morawskiej, Karelowi Havlíčkowi (1821-1856). Niemniej, jeszcze wcześniej, inny dziennikarz i przywódca polityczny, George Bariţ (1812-1893), który podkreślał prawny i antyrewolucyjny charakter ruchu irlandzkiego, umieścił go jako podstawę rumuńskiego ruchu emancypacyjnego. W ten sposób wyraźnie widoczny był przysłowiowy „system naczyń połączonych”, który wiązał Polskę (Królestwo Polskie) i Irlandię, a następnie Siedmiogród i Królestwo Czech.
Analiza porównawcza Irlandczyków i Polaków poprzez ich procesy narodowe będzie miała także ogólny wpływ na nasze postrzeganie tego dynamicznego okresu w historii Europy. Pozwoli nam zrozumieć w jaki sposób niektóre relacje między Irlandią a Europą Środkową stały się złożone i miały istotny wymiar międzynarodowy. W odniesieniu zaś do teraźniejszości, projekt ten ma silny wymiar społeczny, odnoszący się do zmieniającej obecnie struktury społecznej Irlandii. A to staje się coraz ważniejszym aspektem w kontekście szeroko rozumianej integracji: Polacy stanowią najliczniejszą mniejszość w Irlandii, a język polski jest najczęściej używanym językiem obcym w kraju. Stąd głębsze zrozumienie naszych relacji historycznych nie tylko przyczyni się do wzbogacenia i rozwoju perspektyw akademickich, ale także pozwoli Polakom mieszkającym w Irlandii (ponad 93 000 osób w 2022 r.), a także tym, którzy się tam urodzili, a obecnie mieszkają w Polsce, na głębszą identyfikację z obydwoma krajami. Tym samym może się to przyczynić do jeszcze większej harmonii i do promowania dalszej integracji europejskiej.
Efekty projektu przedstawią naszą polsko-irlandzką historię z jeszcze innej, znacznie pogłębionej perspektywy. W zamierzeniu ma to także odsłonić – poprzez szeroko zakrojone badania i krytyczną analizę różnorodnego materiału archiwalnego – głęboki wymiar wspólnych XIX-wiecznych porównań i analogii odnoszących się do Polaków i Irlandczyków.
Prezentowany projekt interdyscyplinarny jest realizowany przy wsparciu Prof. Józefa Dobosza, Dziekana Wydziału Historii UAM, oraz pod patronatem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, który jest najbardziej zaawansowanym ośrodkiem akademickim w zakresie polsko-irlandzkich badań historycznych.
Dr Adam A. Kucharski i Dr Robert T. Tomczak
